Ορθοδοντικές τεχνικές για τη διαχείριση της γλωσσικής μετατόπισης του κυνόδοντα της κάτω γνάθου

---

Λωρίδα Ο. Κτηνίατρος, Υποψήφια Διδάκτορας, Κλινική Ζώων Συντροφιάς, Τμήμα Κτηνιατρικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης | Κοτανίδου Ε. Κτηνίατρος, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Χειρουργικής Ζώων Συντροφιάς, Τμήμα Κτηνιατρικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης | Γκιουζέλης Χ. Φοιτητής Κτηνιατρικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης | Κατσακούλη Π. Ν. Φοιτήτρια Κτηνιατρικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης | Παπαδημητρίου Σ. Κτηνίατρος, Οδοντίατρος, Διδάκτορας, Καθηγητής, Κλινική Ζώων Συντροφιάς, Τμήμα Κτηνιατρικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Λέξεις ευρετηρίου: γλωσσική μετατόπιση, κυνόδοντας, ορθοδοντική, σκύλος

Περίληψη

Εισαγωγή
H γλωσσική μετατόπιση των μόνιμων κυνοδόντων της κάτω γνάθου αποτελεί μια αρκετά συχνή ορθοδοντική διαταραχή στον σκύλο. Στα αίτια συμπεριλαμβάνονται οδοντικές ή/και σκελετικές ανωμαλίες, ενώ εμπλέκονται συγγενείς και επίκτητοι παράγοντες. Το συνηθέστερο αίτιο είναι η παραμονή των νεογιλών κυνοδόντων. Η κατάσταση αυτή μπορεί να προκαλέσει δυσφαγία, σιελόρροια, τραυματισμό των ούλων της άνω γνάθου και του βλεννογόνου της σκληρής υπερώας, αλλά ακόμα και του οστού και να οδηγήσει σε στοματορινικό συρίγγιο. Οι τεχνικές αποκατάστασης του προβλήματος διακρίνονται σε χειρουργικές και ορθοδοντικές. Η εξαγωγή του κυνόδοντα της κάτω γνάθου αποτελεί την πιο συχνή χειρουργική λύση, αποτελεί όμως μια επώδυνη επέμβαση με τεχνική δυσκολία και στερεί ένα λειτουργικά σημαντικό δόντι από την οδοντοφυΐα.

Υλικά και μέθοδοι
Στην παρούσα μελέτη αναφέρονται οι ορθοδοντικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν και η εξέλιξη 15 περιστατικών γλωσσικής μετατόπισης των κάτω κυνοδόντων σκύλων που προσκομίστηκαν στην Κλινική. Οι τεχνικές ήταν: α) η επέκταση της μύλης των κυνοδόντων της κάτω γνάθου και β) το κεκλιμένο επίπεδο από ακρυλική ρητίνη το οποίο τοποθετήθηκε στην άνω γνάθο. Επικουρικά της πρώτης μεθόδου, αναλόγως με την ιδιαιτερότητα του κάθε περιστατικού, χρησιμοποιήθηκε ελαστική ορθοδοντική αλυσίδα σε συνδυασμό με ορθοδοντικά αγκύλια. Σε όλους τους σκύλους, όπου οι νεογιλοί κυνόδοντες παρέμεναν, πραγματοποιήθηκε αρχικά η εξαγωγή τους.

Αποτελέσματα
Η πρώτη μέθοδος πραγματοποιήθηκε σε 13 περιστατικά με ποσοστό επιτυχίας 100% ποσοστό που συμφωνεί με τη διεθνή βιβλιογραφία προσφέροντας μειωμένες ανεπιθύμητες παρενέργειες στον σκύλο. Όμοιο ποσοστό επιτυχίας είχε η επικουρική τεχνική η οποία εφαρμόστηκε σε 2 από τους 13 σκύλους. Η δεύτερη μέθοδος χρησιμοποιήθηκε σε 2 σκύλους με ποσοστό επιτυχίας 50% καθώς η επανατοποθέτηση της συσκευής σε ένα εκ των δυο περιστατικών προκάλεσε φθορά και αποκάλυψη του πολφού.

Συζήτηση
Εν κατακλείδι, η επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής μεθόδου οφείλει να είναι εξατομικευμένη, ενώ η συνεργασία του ασθενούς και η κατανόηση εκ μέρους του ιδιοκτήτη των ιδιαιτεροτήτων της ορθοδοντικής θεραπείας είναι ζωτικής σημασίας για την έκβαση του περιστατικού.

Εισαγωγή

Η γλωσσική μετατόπιση των κυνοδόντων της κάτω γνάθου, είναι μια συχνή ορθοδοντική ανωμαλία στους σκύλους. Αίτια αυτής της μη φυσιολογικής σύγκλεισης μπορεί να είναι μια οδοντική ή σκελετική ανωμαλία ή και συνδυασμός τους. Εμφανίζεται αμφοτερόπλευρα αλλά και ετερόπλευρα, ενώ η μη φυσιολογική θέση του κυνόδοντα παρουσιάζεται συνήθως στη μόνιμη οδοντοφυΐα αλλά μπορεί να εμφανιστεί και στη νεογιλή. Εμπλέκονται κληρονομικοί όσο και επίκτητοι παράγοντες (Oakes & Beard 1992, Furman & Niemiec 2013, Kim et al. 2015, Storli et al. 2018, Peruga et al. 2022). Μπορεί να εμφανιστεί σε όλες τις φυλές των σκύλων, όμως συχνότερα εμφανίζεται στις δολιχοκεφαλικές φυλές Vizsla και Weimaraner, καθώς και στις μικρόσωμες και νανόσωμες φυλές (Oakes & Beard 1992, Caiafa 2019).

  Σε φυσιολογική σύγκλειση, οι κυνόδοντες της κάτω γνάθου παρεμβάλλονται στο μεσοδόντιο διάστημα, μεταξύ του τρίτου τομέα της άνω γνάθου και του άνω κυνόδοντα χωρίς να έρχονται σε επαφή με τους μαλακούς ιστούς ή τα δόντια. Όταν ο ένας ή και οι δύο κυνόδοντες μετατοπίζονται γλωσσικά, τότε μπορεί να προκληθεί τραυματισμός των ούλων της άνω γνάθου, του βλεννογόνου της σκληρής υπερώας, των γειτονικών δοντιών, αλλά ακόμα και του τομικού οστού και του οστού της άνω γνάθου, κατάσταση που μπορεί να οδηγήσει σε στοματορρινικό συρίγγιο. Ο τραυματισμός προκαλεί φλεγμονή, πόνο και έντονη δυσφορία στο ζώο τόσο κατά τη μάσηση της τροφής όσο και σε παθητικές κινήσεις του στόματος. Ακόμη, μπορεί να οδηγήσει σε περιοδοντική και σε ενδοδοντική νόσο των εμπλεκόμενων δοντιών, σε κατάγματα των δοντιών, σε διαταραχή της ανάπτυξης των γνάθων και σε χρόνιο πόνο (Verhaert 1999, Bannon & Baker 2008, Legendre & Stepaniuk 2008, Kim et al. 2015, Storli et al. 2018). Για την εξάλειψη των παραπάνω συμπτωμάτων έχουν περιγραφεί πολλές χειρουργικές αλλά και ορθοδοντικές τεχνικές.

  Χειρουργικά, αναφέρονται ποικίλες μέθοδοι θεραπείας όπως η εκτομή τμήματος των ούλων του μεσοδόντιου διαστήματος μεταξύ του άνω κυνόδοντα και του τρίτου τομέα, που δίνει πρόσβαση στον μετατοπισμένο κυνόδοντα της κάτω γνάθου να έρθει στη φυσιολογική του θέση (Surgeon 2005). Η εξαγωγή του κυνόδοντα που προκαλεί τoν τραυματισμό αποτελεί μια ικανοποιητική λύση, η χειρουργική επέμβαση όμως εμφανίζει αρκετές τεχνικές δυσκολίες και μετεγχειρητικό πόνο. Ακόμη, οι κυνόδοντές της κάτω γνάθου αποτελούν στηρικτικά δόντια για το οστό της γνάθου καθώς η ρίζα τους αποτελεί το 80% της εγκάρσιας διατομής της κάτω γνάθου στην περιοχή. Επιπλέον, η απώλεια του δοντιού αυτού συνδέεται με σιαλόρροια καθώς και με την πτώση της γλώσσας (Furman & Nieniec 2013, Legendre & Reiter 2018, Storli et al. 2018). Εναλλακτική χειρουργική τεχνική αποτελεί ο ακρωτηριασμός τμήματος της μύλης του μετατοπισμένου δοντιού και η ζωτική θεραπεία του πολφού. Απαιτείται ωστόσο, κατάλληλος ακτινολογικός εξοπλισμός και τακτικοί επανέλεγχοι για τη επιβεβαίωση της ζωτικότητας του δοντιού (Legendre 1994, Luotonen et al. 2014, Legendre & Reiter 2018).

  Η ορθοδοντική επέμβαση πραγματοποιείται στη μόνιμη οδοντοφυΐα ενώ θα πρέπει να εκπαιδεύεται και ο ιδιοκτήτης του σκύλου. Οι ορθοδοντικές συσκευές μπορούν να είναι είτε κινητές είτε ακίνητες. Διάφορες συσκευές χρησιμοποιούνται κατόπιν αξιολόγησης και προγραμματισμού της πορείας μετακίνησης του δοντιού. Μπορεί να γίνει χρήση ορθοδοντικής συσκευής κεκλιμένου επιπέδου που σταθεροποιείται στα δόντια της άνω γνάθου, το οποίο μπορεί να κατασκευαστεί από τον επεμβαίνοντα με αυτοπολυμεριζόμενη ακρυλική ρητίνη ψυχρού πολυμερισμού, αλλά και από οδοντοτεχνίτη από ακρυλικό υλικό ή μέταλλο, μετά από τη λήψη αποτυπωμάτων των δοντιών της άνω και της κάτω γνάθου. Επιπλέον, στην κατηγορία αυτή ανήκουν συσκευές οι οποίες αποτελούνται από συνδυασμό ορθοδοντικών αγκίστρων και ελαστικών ορθοδοντικών αλυσίδων. Επίσης, μπορεί να χρησιμοποιηθεί συνδυασμός των παραπάνω τεχνικών. Οι σταθερές κατασκευές είναι σταθερά προσδεμένες στην επιφάνεια της οδοντικής αδαμαντίνης. Η επέκταση του μήκους της μύλης του μετατοπισμένου κυνόδοντα με τη χρήση φωτοπολυμεριζόμενης ακρυλικής ρητίνης αποτελεί μια εναλλακτική τεχνική η οποία παρέχει σταθερή παθητική δύναμη στον περιοδοντικό σύνδεσμο (Surgeon 2005, Furman & Nieniec 2013, Kim et al. 2015, Angel 2016, Storli et al. 2018).

 Σκοπός της εργασίας αυτής, είναι η παρουσίαση μιας σειράς περιστατικών γλωσσικής μετατόπισης των κυνοδόντων της κάτω γνάθου, τα οποία αντιμετωπίστηκαν με τη βοήθεια των ορθοδοντικών τεχνικών που περιγράφηκαν στην εισαγωγή.

Υλικά και μέθοδοι

Δεκαπέντε σκύλοι προσκομίστηκαν για διερεύνηση στην Κλινική από το Σεπτέμβριο του 2021 μέχρι τον Οκτώβριο του 2022. Στη μελέτη συμπεριλήφθηκαν περιστατικά στα οποία είχαν καταγραφεί: η φυλή, το φύλο, το σωματικό βάρος, η κλινική εικόνα και η κατάσταση της στοματικής κοιλότητας κατά την προσκόμιση των σκύλων. Το κύριο αίτιο προσκόμισης ήταν οι παραμένοντες νεογιλοί κυνόδοντες, αλλά κατά την κλινική εξέταση διαπιστώθηκε ότι σε όλα τα ζώα υπήρχε γλωσσική μετατόπιση των μόνιμων κάτω κυνοδόντων. Επιπλέον, είχε καταγραφεί η χειρουργική επέμβαση, αν απαιτούνταν, και η ορθοδοντική τεχνική η οποία χρησιμοποιήθηκε στο κάθε περιστατικό, οι επιπλοκές όπου υπήρχαν και η τελική έκβασή τους. Όλοι οι σκύλοι επανεξετάζονταν τακτικά, ενώ η τελευταία επικοινωνία με τους ιδιοκτήτες τους είχε πραγματοποιηθεί τουλάχιστον 6 μήνες μετά την ολοκλήρωση της ορθοδοντικής μετακίνησης των μόνιμων κυνοδόντων της κάτω γνάθου.

  Σε όλα τα περιστατικά ακολουθήθηκε μια σειρά διαδικασιών και πραγματοποιήθηκε μια σειρά εξετάσεων, ώστε να αποφασιστεί το κατάλληλο σχέδιο θεραπείας σε κάθε περίπτωση. Αρχικά, καταγράφηκε ένα πλήρες ιστορικό με λεπτομέρειες σχετικά με την τροφή και τη στοματική υγιεινή του σκύλου, αλλά και τη συμπεριφορά του, σύμφωνα με τον ιδιοκτήτη του. Ακολούθως, πραγματοποιήθηκε η γενική κλινική και η οδοντιατρική εξέταση με το σκύλο σε εγρήγορση. Καταγράφηκε το στάδιο της οδοντοφυΐας, μόνιμης, νεογιλής ή μικτής, ο τύπος σύγκλεισης των οδοντικών φραγμών σύμφωνα με την κατάταξη της Gorrel (2004), η οποία λαμβάνει υπόψη: τη συμμετρία της κεφαλής, τη σχέση μεταξύ των τομέων της άνω και της κάτω γνάθου, τη σύγκλειση των κυνοδόντων, την ευθυγράμμιση των προγομφίων, τη σύγκλειση των προγομφίων/γομφίων και τη θέση του κάθε δοντιού. Τέλος, πραγματοποιήθηκε αιμοληψία για την αιματολογική και βιοχημική διερεύνηση της γενικής υγείας του ζώου.

  Μετά την εξέταση με το ζώο σε εγρήγορση, σε όλα τα ζώα ακολούθησε ενδελεχής εξέταση της στοματικής κοιλότητας υπό γενική αναισθησία. Μετά από τη λήψη των αποτελεσμάτων του προαναισθητικού ελέγχου, χορηγήθηκε στα ασθενή ζώα αναισθησία, ελέγχθηκε το περιοδόντιο με την περιοδοντική μήλη και λήφθηκαν ενδοστοματικά ακτινογραφήματα με τη χρήση ψηφιακού πλακιδίου Νο 2. Σε όλα τα ζώα χορηγήθηκε προαναισθητική αγωγή με δεξμεδετομιδίνη 150 μg/m² (Dextomidor 0,5 mg/ml, Orion Corporation Orion Pharma, Finland), η εγκατάσταση της αναισθησίας πραγματοποιήθηκε με τη χορήγηση προποφόλης 1 mg/kgΣΒ (Propofol 10 mg/ml, Fresenius Kabi AG, Germany) ενώ η διατήρηση έγινε με χορήγηση ισοφλουρανίου (Iso-Vet 1000 mg/g, Piramal Enterprises limited, Ireland) σε οξυγόνο, μετά από τοποθέτηση ενδοτραχειακού σωλήνα. Πριν την έναρξη της διαδικασίας του χειρουργείου, στους σκύλους στους οποίους πραγματοποιήθηκε εξαγωγή παραμενόντων νεογιλών, χορηγήθηκε μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες και στελεχιαία αναισθησία της περιοχής με συνδυασμό λιδοκαΐνης/αδρεναλίνης. Για την εξαγωγή των νεογιλών κυνοδόντων επιλέχθηκε η χειρουργική τεχνική εξαγωγή με τη δημιουργία κρημνού δίκην φακέλου και με τη βοήθεια αποκολλητήρα περιοστέου αποκολλήθηκε ο βλεννογόνος από το περιόστεο. H εκμόχλευση του δοντιού πραγματοποιήθηκε με μοχλό εξακτικής τύπου Luxator και ο κρημνός συρράφτηκε με μονόκλωνο απορροφήσιμο ράμμα 4/0, με απλές χωριστές ραφές.

Για την αντιμετώπιση της γλωσσικής μετατόπισης των κυνοδόντων χρησιμοποιήθηκαν 2 μέθοδοι:
  Η πρώτη ήταν η επιμήκυνση των κυνοδόντων της κάτω γνάθου (Eικόνα 1, 2). Η μύλη των κυνοδόντων της κάτω γνάθου επιμηκύνθηκε με φωτοπολυμεριζόμενη ρητίνη και δόθηκε κλίση, αναλόγως της αρχικής θέσης του δοντιού, ώστε η επέκτασή του κατά τη σύγκλειση των οδοντικών φραγμών να συγκλείνει στο μεσοδόντιο διάστημα μεταξύ του ομόπλευρου άνω κυνόδοντα και του τρίτου τομέα. Μετά από προσεκτική αποτρύγωση, στίλβωση και στέγνωμα του μετατοπισμένου δοντιού, τοποθετήθηκε στην επιφάνεια της μύλης του αδροποιητικός παράγοντας, ξεπλύθηκε και το δόντι στεγνώθηκε και πάλι. Στη συνέχεια, ακολούθησε η εφαρμογή συγκολλητικού παράγοντα και ο φωτοπολυμερισμός του και στη συνέχεια τοποθετήθηκε και φωτοπολυμερίστηκε σύνθετη ρητίνη σε στρώσεις πάχους 2-3 mm, μέχρι να δοθεί το τελικό σχήμα και μήκος της επέκτασης του δοντιού. Τέλος, με εγγλυφίδα διαμαντιού και υαλόχαρτα λείανσης διορθώθηκαν οι ατέλειες και λειάνθηκε το δόντι.

  Επικουρικά της παραπάνω μεθόδου χρησιμοποιήθηκε συνδυαστικά και η τοποθέτηση ελαστικής ορθοδοντικής αλυσίδας (Eικόνα 3). Η τεχνική αυτή χρησιμοποιήθηκε σε περιστατικά στα οποία το μεσοδόντιο διάστημα μεταξύ του άνω κυνόδοντα και του άνω ακραίου τομέα ήταν στενότερο του φυσιολογικού. Στόχος της μεθόδου ήταν η μετακίνηση του κυνόδοντα της άνω γνάθου προς τα πίσω και η διάνοιξη χώρου, ώστε να μπορεί ακολουθήσει η μετακίνηση του κυνόδοντα της κάτω γνάθου. Κατά την τεχνική αυτή, τοποθετήθηκαν ορθοδοντικά αγκύλια στον κυνόδοντα και στον ομόπλευρο τέταρτο προγόμφιο, μετά από συνένωσή του με λεπτό μεταλλικό ράμμα και φωτοπολυμεριζόμενη ρητίνη με τον πρώτο γομφίο. Τέλος τοποθετήθηκε στα δυο ορθοδοντικά αγκύλια ελαστική ορθοδοντική αλυσίδα ασκώντας την επιθυμητή τάση για την οπίσθια μετακίνηση του κυνόδοντα.

  Η δεύτερη μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε ήταν η μέθοδος του κεκλιμένου επιπέδου (Eικόνα 4). Κατά την τεχνική αυτή αρχικά τοποθετήθηκε αδροποιητικός παράγοντας στους τομείς της άνω γνάθου, στον κυνόδοντα και σε κάποιους από τους προγομφίους, αναλόγως των απαιτήσεων του περιστατικού, ο αδροποιητής ξεπλύθηκε και τα δόντια στεγνώθηκαν. Έπειτα, τοποθετήθηκε συγκολλητικός φωτοπολυμεριζόμενος παράγοντας και τέλος ρητίνη ψυχρού πολυμερισμού σε όλα τα αδροποιημένα δόντια. Με τη βοήθεια εγγλυφίδας διαμόρφωσης ρητινών σε ευθεία χειρολαβή χαμηλών ταχυτήτων και εγγλυφίδας διαμαντιού για λείανση ρητινών, διαμορφώθηκε λείο κεκλιμένο επίπεδο γωνίας 45^ο -60^ο , ώστε το δόντι να οδηγηθεί στο μεσοδόντιο διάστημα μεταξύ του ακραίου άνω τομέα και του ομόπλευρου κυνόδοντα.

  Μετεγχειρητικά, και αναλόγως των αναγκών, χορηγήθηκαν σε κάποιους σκύλους για λίγες ημέρες μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα ή/ και αντιμκροβιακή αγωγή ενώ σε όλους του σκύλους χορηγήθηκε αντισηπτική γέλη χλωρεξιδίνης (Dentrisept 2 mg/g, Livisto) ή κρέμα ιατρικού μελιού (L Mesitran Soft 15 gr, Bioskin, Ελλάδα). Μέχρι την επανεξέταση του ζώου συστήθηκε η χορήγηση μαλακής τροφής και η αποφυγή ενασχόλησης του σκύλου με σκληρά αντικείμενα, αλλά και η καθημερινή καθαριότητα των ορθοδοντικών κατασκευών, ώστε να μειώνεται το μικροβιακό φορτίο της περιοχής και να απομακρύνονται τα υπολείμματα των τροφών.

Αποτελέσματα

Δεκαπέντε σκύλοι προσκομίστηκαν στην Κλινική με ιστορικό παραμενόντων νεογιλών κυνοδόντων και πόνου κατά τη μάσηση ή τη σύγκλειση των οδοντικών φραγμών. Η ηλικία των ζώων κυμαινόταν από 5 μηνών μέχρι 3 ετών (μέσος όρος 12, 3 μηνών), ενώ το σωματικό βάρος από 2 μέχρι 78 kg (διάμεση τιμή 2,6 kg). Η πλειοψηφία των σκύλων ανήκε σε νανόσωμες ή μικρόσωμες φυλές όπως Pomeranian (η φυλή με τη συχνότερη εμφάνιση), Maltese, Pincher, Yorkshire Terrier και Chihuahua. Προσκομίστηκε ωστόσο και ένας σκύλος γιγαντόσωμης φυλής - Ποιμενικός Κεντρικής Ασίας. Η συντριπτική πλειοψηφία των ζώων ήταν θηλυκού γένους (14/15 ζώα).

	(1 ζώο): 1 νεογιλό κυνόδοντα άνω γνάθου
(4 ζώα): και τους 4 νεογιλούς κυνόδοντες		(3 ζώα): νεογιλούς κυνόδοντες άνω γνάθου
	(4 ζώα): 3/4 νεογιλούς κυνόδοντες

Πίνακας 1. Παραμένοντες νεογιλοί κυνόδοντες (12/15).

  Το κυριότερο αίτιο προσκόμισης των ζώων στη Κλινική ήταν οι παραμένοντες νεογιλοί κυνόδοντες, καθώς είχαν παραμείνει σε 12/15 σκύλους. Από αυτούς, σε 4/12 είχαν παραμείνει όλοι οι νεογιλοί κυνόδοντες, 3/12 ζώα παρουσίαζαν παραμένοντες νεογιλούς κυνόδοντες της άνω γνάθου (504, 604), ενώ δυο από αυτά εμφάνιζαν και πρόσθια μετατόπιση των 104 και 204. Σε άλλα 4 ζώα παρέμεναν τρεις από τους τέσσερεις νεογιλούς κυνόδοντες εκ των οποίων (σε 2: τα 504, 704, 804), (σε 1: τα 504, 604, 704) και (σε 1: τα 504, 604, 804) ενώ τέλος, σε έναν σκύλο παρέμενε μόνο ένας νεογιλός κυνόδοντας ο 604 (Πίνακας 1). Τα άλλα 3/15 ζώα προσκομίστηκαν λόγω άλγους και μείωσης της ποσότητας της τροφής ή επιλεκτικής όρεξης (αντί ξηράς τροφής προτίμηση σε κονσέρβα ή μαγειρεμένο φαγητό). Παράλληλα, 2 από αυτά τα ζώα εμφάνιζαν και σιελόρροια. Τραυματισμός των μαλακών ιστών της περιοχής και η παρουσία έλκους διαπιστώθηκε κατά την εξέταση της στοματικής κοιλότητας σε δύο περιστατικά, συγκεκριμένα στην περιοχή της υπερώας κοντά στον τρίτο τομέα και στον κυνόδοντα. Όλα τα ζώα (15/15) εμφάνιζαν γλωσσική παρεκτόπιση του κυνόδοντα της κάτω γνάθου αμφοτερόπλευρα, η οποία διαπιστώθηκε στην κλινική εξέταση.

(2 ζώα): επέκταση κυνοδόντων με ελαστική ορθοδοντική αλυσίδα - 100%
(11 ζώα): επέκταση κυνοδόντων - 100%		(2 ζώα): κεκλιμένο επίπεδο - 50%

Πίνακας 2. Μέθοδος τεχνικής: ζώα και ποσοστά επιτυχίας.

  Δύο ορθοδοντικές τεχνικές χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα μελέτη (Πίνακας 2). Σε 13/15 περιστατικά επιλέχτηκε ως μέθοδος ορθοδοντικής θεραπείας η επέκταση των κάτω κυνοδόντων. Το ποσοστό επιτυχίας ήταν 100%, ενώ επικουρικά της μεθόδου εφαρμόστηκε ελαστική ορθοδοντική αλυσίδα σε άγκιστρα σε 2 σκύλους οι οποίοι λόγω αμφοτερόπλευρης πρόσθιας μετατόπισης των κυνοδόντων της άνω γνάθου, εμφάνιζαν μείωση του εύρους του μεσοδοντίου διαστήματος μεταξύ του κυνόδοντα και του άνω ακραίου τομέα. Τα άγκιστρα κατασκευάστηκαν από μεταλλικό ράμμα και φωτοπολυμεριζόμενη συνθετική ρητίνη, στους κυνόδοντες και στο σύμπλεγμα 4^ων προγομφίων και 1^ων γομφίων της άνω γνάθου, οι οποίοι ενώθηκαν μεταξύ τους με μεταλλικό ράμμα και φωτοπολυμεριζόμενη ρητίνη επίσης. Μεταξύ τους τοποθετήθηκε ελαστική αλυσίδα, ώστε να μετακινηθούν οι άνω κυνόδοντες προς τα πίσω. Η μέθοδος ήταν επιτυχής και στα δύο περιστατικά.

  Η μέθοδος του κεκλιμένου επιπέδου εφαρμόστηκε στα 2 εναπομείναντα περιστατικά, τα οποία παρουσίαζαν τραυματισμό των μαλακών ιστών της περιοχής και πόνο κατά τη σύγκλειση. Το ποσοστό επιτυχίας ήταν 50%. Ανεπιθύμητες παρενέργειες εμφανίστηκαν στο 100% της τεχνικής αυτής, καθώς έντονη φλεγμονή των ούλων και του βλεννογόνου της σκληρής υπερώας είχε εγκατασταθεί και στα δύο ζώα μετά την αφαίρεση των υλικών. Δεκαπέντε μέρες αργότερα η φλεγμονή αυτή είχε πλήρη ύφεση μετά την αποτρύγωση και τη στίλβωση των δοντιών και τη σύσταση καθημερινής φροντίδας της περιοχής από τον ιδιοκτήτη με την τοποθέτηση γέλη χλωρεξιδίνης. Ο σκύλος στον οποίο απέτυχε η τεχνική αυτή, ήταν ο μοναδικός γιγαντόσωμης φυλής. Στο ζώο τοποθετήθηκε αρχικά κεκλιμένο επίπεδο που κατασκευάστηκε στην κλινική, το οποίο έσπασε εν μέρει μετά από λίγες ημέρες και επιδιορθώθηκε επανειλημμένως. Εν τέλει, μετά από λήψη αποτυπωμάτων τοποθετήθηκαν μεταλλικά προθέματα κατασκευασμένα από οδοντοτεχνίτη, τα οποία οδήγησαν σε έντονη αποτριβή και αποκάλυψη του πολφού του ενός από τους κάτω κυνόδοντες. Εν τέλει, πραγματοποιήθηκε ζωτική θεραπεία πολφού μετά από μείωση του μήκους της μύλης του δοντιού, μέθοδος η οποία είχε προταθεί εξ’ αρχής στον ιδιοκτήτη του ζώου, λόγω του μεγέθους της ρίζας του δοντιού, αλλά εκείνος είχε αρνηθεί. Λόγω των μεγάλων δυνάμεων που ασκούνταν κατά τη σύγκλειση παρουσία της συσκευής, προκλήθηκε, επίσης, δυσλειτουργία της άρθρωσης και διαταραχή της σύγκλεισης των οδοντικών φραγμών.

  Οι σκύλοι επανεξετάστηκαν, όπως ήταν προγραμματισμένο, ένα μήνα μετά την αφαίρεση των ορθοδοντικών κατασκευών και έξι μήνες αργότερα. Με εξαίρεση τον ένα σκύλο στον οποίο απέτυχε η ορθοδοντική θεραπεία και η σύγκλειση του παρέμεινε μη φυσιολογική, όλα τα υπόλοιπα ζώα εμφάνιζαν φυσιολογική σύγκλειση και δραστηριότητα.

Συζήτηση

Η διαταραχή της σύγκλεισης των οδοντικών φραγμών και πιο συγκεκριμένα των κυνοδόντων είναι μία αρκετά συχνή οδοντογναθοπροσωπική ανωμαλία, η οποία παρουσιάζεται σε όλες τις φυλές των σκύλων. Η γλωσσική μετατόπιση των μόνιμων κυνοδόντων της κάτω και η πρόσθια μετατόπιση των κυνοδόντων της άνω γνάθου αποδίδεται σε γενετική προδιάθεση (Furman & Niemiec 2013). Η παραμονή των νεογιλών κυνοδόντων, η μείωση του μεσογναθικού χώρου μεταξύ των δύο ημιμορίων της κάτω γνάθου, ο βραχυγναθισμός και η άνιση ανάπτυξη των δύο ημιμορίων της κάτω γνάθου είναι τα πιο συχνά αίτια της γλωσσικής μετατόπισης των κυνοδόντων (Kim et al. 2015, Angel 2016, Storli et al. 2018, Peruga et al. 2022). Πρόωρη διάγνωση της μη φυσιολογικής θέσης των κυνοδόντων της κάτω γνάθου μπορεί ενδεχομένως να πραγματοποιηθεί ενώ το ζώο φέρει ακόμα νεογιλή οδοντοφυΐα, αλλά κυρίως μετά την έναρξη της ανατολής των μόνιμων κυνοδόντων (Caiafa 2019). Οι ιδιοκτήτες σκύλων νανόσωμων και μικρόσωμων φυλών θα πρέπει να ενημερώνονται εγκαίρως για την παραμονή των νεογιλών δοντιών και την πιθανότητα μη φυσιολογικής σύγκλεισης των κυνοδόντων και εκείνοι με τη σειρά τους θα πρέπει να εκπαιδεύουν το ζώο τους, ώστε να δέχεται τακτική εξέταση της στοματικής κοιλότητας. Ενώ όλοι οι σκύλοι οι οποίοι συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη εμφάνιζαν γλωσσική παρεκτόπιση των κάτω μονίμων κυνοδόντων, σε 9 από αυτούς διαπιστώθηκε και παραμονή των κάτω νεογιλών κυνοδόντων. Σε δύο από τα 15 ζώα συνυπήρχε και πρόσθια μετατόπιση των άνω κυνοδόντων. Το αποτέλεσμα αυτό είναι σύμφωνο με εκείνα άλλων ερευνητών (Bannon & Baker 2008, Peruga et al. 2022), ότι συχνή αιτία της παθολογικής αυτής κατάστασης είναι η παραμονή των νεογιλών κυνοδόντων ή η καθυστέρηση της εξαγωγής τους, παρότι έχουν ανατείλει οι μόνιμοι κυνόδοντες. Ενόχληση κατά τη μάσηση και κατά τις παθητικές κινήσεις της κάτω γνάθου, σιελόρροια και μείωση της ποσότητας της προσλαμβανόμενης τροφής εμφάνιζαν 3/15 σκύλους, ενώ στους υπόλοιπους 12 οι ιδιοκτήτες δεν είχαν παρατηρήσει κάποια μεταβολή στη συμπεριφορά του ζώου. Η γλωσσική μετατόπιση των κυνοδόντων της κάτω γνάθου μπορεί να προκαλέσει τραυματισμό των μαλακών ιστών της περιοχής (των ούλων των δοντιών της άνω γνάθου, του βλεννογόνου της σκληρής υπερώας που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στη δημιουργία στοματορρινικού συριγγίου), βλάβη στο ίδιο το δόντι (αποτριβή, κάταγμα, ενδοδοντική νόσος), αλλά και στα δόντια της άνω γνάθου, καθώς και δυσλειτουργία της κροταφογναθικής διάρθρωσης. Οι παραπάνω καταστάσεις είναι συχνά επώδυνες για το ζώο τόσο κατά τις ενεργητικές όσο και κατά τις παθητικές κινήσεις της κάτω γνάθου (Surgeon 2005, Kim et al. 2015, Storli et al. 2018). Σε 2/15 σκύλους διαπιστώθηκε κατά την εξέταση της στοματικής κοιλότητας τραυματισμός του βλεννογόνου της σκληρής υπερώας και στο ένα ζώο παρατηρήθηκε επίσης έλκος στην περιοχή επαφής της κορυφής της μύλης του δοντιού με το βλεννογόνο. Δευτερογενείς παθολογικές καταστάσεις όπως στοματορρινικό συρίγγιο, ενδοδοντική νόσος, αποτριβή δοντιών δεν διαπιστώθηκαν σε κανένα από τα ζώα που συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη. Πιθανώς η απουσία δευτερογενών καταστάσεων όπως οι παραπάνω σχετίζεται με το νεαρό της ηλικίας των ζώων της μελέτης, καθώς στην πλειοψηφία τους προσκομίστηκαν σε ηλικία 5-7μηνών. Σε αυτή την ηλικία δεν είχε ολοκληρωθεί η έκφυση του μόνιμου κυνόδοντα, και η μύλη του κυνόδοντα δεν έχει το πλήρες μήκος της, με αποτέλεσμα να μην προκαλείται τραυματισμός κατά τις κινήσεις της γνάθου.

  Στη δική μας μελέτη μόνο σε ένα περιστατικό πραγματοποιήθηκε ζωτική θεραπεία του πολφού μετά από μείωση του ύψους της μύλης του δοντιού. Στο σκύλο αυτό είχε προηγηθεί προσπάθεια μετακίνησης των μετατοπισμένων κυνοδόντων στη φυσιολογική τους θέση, με τη χρήση κεκλιμένου επιπέδου από ακριλικό υλικό καθώς επίσης σε δεύτερο χρόνο τοποθέτηση μεταλλικού κεκλι- μένου επιπέδου. Λόγω αποτυχίας και των δυο αυ- τών μεθόδων συστήθηκε η ζωτική θεραπεία του πολφού όπως αναφέρεται και στη βιβλιογραφία (Furman & Niemiec 2013, Legentre & Reiter 2018).

  Οι ορθοδοντικές επεμβάσεις έχουν ως στόχο την αποκατάσταση της φυσιολογικής σύγκλεισης των οδοντικών φραγμών, ενώ δεν οδηγούν στην απώλεια κάποιου δοντιού ή τμήματος του. Για να επιχειρήσει ο κλινικός τέτοιου είδους επεμβάσεις θα πρέπει να λαμβάνει υπόψιν του πολλούς παράγοντες όπως, η ηλικία του ασθενούς, το μέγεθος της ρίζας του δοντιού και της κάτω γνάθου, αν υπάρχει επαρκής χώρος στο μεσοδόντιο διάστημα του κυνόδοντα της άνω γνάθου και του τρίτου τομέα, καθώς και εάν ο ιδιοκτήτης μπορεί να είναι συνεπής σε ό,τι του ζητηθεί και ότι κατανοεί τις σημαντικές τεχνικές δυσκολίες των μεθόδων αυτών στα ζώα. Μελέτες στον άνθρωπο όπως και στο σκύλο έδειξαν ότι μετά από την άσκηση μεγάλων δυνάμεων κατά την ορθοδοντική μετακίνηση των δοντιών ή σε υπερβολικά γρήγορη μετακίνηση τους μπορεί να προκληθεί ενδοδοντική νόσος ή απορροφήσεις της οδοντικής ουσίας. Για το λόγο αυτό θα πρέπει οι ασθενείς στους οποίους έχουν πραγματοποιηθεί ορθοδοντικές επεμβάσεις να παρακολουθούνται κλινικά αλλά και ακτινολογικά από εξειδικευμένο προσωπικό. (Hong et al. 2008, Kim et al. 2015, Villaman-Santacruz et al. 2022). Οι ορθοδοντικές συσκευές παραμένουν στο ζώο από 2-6 εβδομάδες, αναλόγως με την εξέλιξη της μετακίνησης του δοντιού.

  Στην δική μας μελέτη σε 2 περιστατικά χρησιμοποιήθηκε ορθοδοντική συσκευή κεκλιμένου επιπέδου στα δόντια της άνω γνάθου. Η χρήση των κεκλιμένων επίπεδων είτε ακρυλικών είτε μεταλλικών είναι ευρέως γνωστή στην κτηνιατρική βιβλιογραφία για περισσότερο από τριάντα χρόνια. Οι κατασκευές αυτές οι οποίες συνήθως συμπεριλαμβάνουν τον πρώτο ή και τον δεύτερο προγόμφιο, τον κυνόδοντα και τον τρίτο ή/και τον δεύτερο τομέα της άνω γνάθου, έχουν ως στόχο τη δημιουργία ενός κεκλιμένου επιπέδου, στο οποίο θα προσκρούει ο κυνόδοντας της κάτω γνάθου και θα ολισθαίνει προς τη φυσιολογική θέση σύγκλεισης. Σε μια τέτοια κατασκευή αξιοποιούνται οι δυνάμεις που ασκούνται κατά τη μάσηση, ώστε να μετακινηθεί ο κυνόδοντας της κάτω γνάθου στη φυσιολογική του θέση. Μεγάλη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στον τρόπο τοποθέτησης των συσκευών, καθώς μπορεί να παρεμποδίσει την ανάπτυξη της γνάθου (Surgeon 2005). Επιπλέον, συχνή ανεπιθύμητη παρενέργεια της μεθόδου αυτής είναι η σημαντικού βαθμού ουλίτιδα και φλεγμονή του βλεννογόνου της σκληρής υπερώας στα σημεία που έρχονται σε επαφή με το ακρυλικό υλικό. Αυτό συμβαίνει λόγω της συσσώρευσης μικροβιακής πλάκας και υπολειμμάτων τροφών μεταξύ των μαλακών ιστών και του ακρυλικού υλικού. Το βούρτσισμα της κατασκευής και η κατά το δυνατόν απομάκρυνση της μικροβιακής πλάκας και των υπολειμμάτων των τροφών από τους ιδιοκτήτες, αλλά και η τοποθέτηση αντισηπτικών σκευασμάτων συμβάλλουν σημαντικά στον έλεγχο της φλεγμονής (Pavlica & Cestnik 1995, Surgeon 2005, Bannon & Baker 2008, Furman & Niemec 2013). Φλεγμονή των ούλων και του βλεννογόνου της σκληρής υπερώας εμφανίστηκε και στα δυο περιστατικά στα οποία χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος αυτή για την αντιμετώπιση της γλωσσικής παρεκτόπισης των κάτω κυνοδόντων. Όπως προαναφέρθηκε, στο ένα από τα δύο περιστατικά η μέθοδος απέτυχε και τελικά πραγματοποιήθηκε ακρωτηριασμός της μύλης και ζωτική θεραπεία του πολφού. Ο σκύλος αυτός, ήταν ο μοναδικός γιγαντόσωμης φυλής, και προσκομίστηκε στην κλινική σε ηλικία 18 μηνών, όταν η ανατολή και η ανάπτυξη της οδοντοφυΐας είχε ολοκληρωθεί. Οι δυνάμεις που ασκούνταν στα δόντια, προκαλώντας τόσο καταστροφή τουακρυλικού υλικού της συσκευής, όσο και αποτριβή και αποκάλυψη του πολφού του κυνόδοντα. Η επιλογή της μεθόδου δεν ήταν η ενδεδειγμένη λόγω της ηλικίας, του σωματικού βάρους του ζώου και του μήκους της πλήρως διαπλασμένης ρίζας του δοντιού. Όμως, όπως προαναφέρθηκε, η μέθοδος επιλέχθηκε λόγω άρνησης του ιδιοκτήτη στην τεχνική της μείωσης του μήκους της μύλης του δοντιού, ώστε να αποτραπεί ο συνεχής τραυματισμός του βλεννογόνου της υπερώας από τον γλωσσικά παρεκτοπισμένο κυνόδοντα της κάτω γνάθου, ο οποίος προκαλούσε έντονο πόνο και δυσφαγία στο ζώο.

  Η επέκταση της μύλης του κυνόδοντα της κάτω γνάθου με φωτοπολυμεριζόμενη συνθετική ρητίνη είναι μια τεχνική που χρησιμοποιείται στην κτηνιατρική κλινική πράξη τα τελευταία είκοσι χρόνια. Το μέγεθος και η κατεύθυνση της επέκτασης ποικίλλει αναλόγως των αναγκών του κάθε περιστατικού. Και στη μέθοδο αυτή αξιοποιούνται οι δυνάμεις που ασκούνται στα δόντια κατά τη μάσηση, όπως και στο κεκλιμένο επίπεδο. Σύμφωνα με τους Storli et al. (2018), η μέθοδος της επέκτασης της μύλης έχει πολύ καλά αποτελέσματα ακόμα και σε δόντια τα οποία έχουν σοβαρή γλωσσική μετατόπιση. Λόγω της φύσης της κατασκευής και της σημαντικά μικρότερης ποσότητας υλικών που χρησιμοποιούνται για την επέκταση της μύλης, προκαλούνται πολύ λιγότερες ανεπιθύμητες παρενέργειες. Επίσης, δεν επηρεάζεται η φυσιολογική ανάπτυξη της γνάθου, καθώς οι επεκτάσεις δεν επιδρούν στις αυξητικές γραμμές των γνάθων. Επιπλέον, αν υπάρχει σωστός σχεδιασμός της επέκτασης, σωστή διαμόρφωση και λείανση της ρητίνης, δεν τραυματίζονται οι μαλακοί ιστοί της περιοχής. Μεγάλη προσοχή θα πρέπει να δίνεται κατά την αφαίρεση της επέκτασης, καθώς μπορεί να προκληθεί ιατρογενής βλάβη ή και κάταγμα επιπλεγμένο ή μη του δοντιού (Surgeon 2005, Storli et al. 2018, Caiafa 2019). Στην παρούσα μελέτη δεν υπήρξε τραυματισμός των μαλακών ιστών σε κανένα από τα 13 περιστατικά στα οποία χρησιμοποιήθηκε η τεχνική αυτή και δεν τραυματίστηκαν τα δόντια κατά την αφαίρεση των υλικών. Παρ ’όλα αυτά, σε 2/13 περιστατικά η επέκταση αποκολλήθηκε. Στο 1^ο περιστατικό η επέκταση αποκολλήθηκε μια εβδομάδα μετά την τοποθέτηση, και επανατοποθετήθηκε. Στο 2^ο περιστατικό η αποκόλληση έγινε στην 3^η εβδομάδα μετά την τοποθέτηση. Στην κλινική εξέταση του δεύτερου ζώου βρέθηκε ότι η μετατόπιση του κυνόδοντα ήταν ικανοποιητική και σε φυσιολογική θέση και έτσι δεν επανατοποθετήθηκε. Το ποσοστό επιτυχίας της μεθόδου στην παρούσα μελέτη ανέρχεται στο 100% και έρχεται σε συμφωνία με την εργασία των Storli et al. 2018, στην οποία αναφέρεται ότι η μέθοδος αυτή έχει πολύ μεγάλα ποσοστά επιτυχίας.

  Σε δύο από τα περιστατικά στα οποία πραγματοποιήθηκε επέκταση της μύλης των κάτω κυνοδόντων, κρίθηκε απαραίτητο να τοποθετηθούν επιπρόσθετα ορθοδοντικά αγκύλια και ελαστική αλυσίδα, για τη μετακίνηση των άνω κυνοδόντων προς τα πίσω. Η μετακίνηση αυτή κρίθηκε απαραίτητη καθώς το μεσοδόντιο διάστημα μεταξύ των τρίτων τομέων και των κυνοδόντων της άνω γνάθου ήταν πολύ μικρό και δεν υπήρχε ο απαραίτητος χώρος για τη σύγκλειση των κάτω κυνοδόντων. Η χρήση της ορθοδοντικής ελαστικής αλυσίδας για την μετακίνηση ενός δοντιού μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε ως αποκλειστική ορθοδοντική τεχνική είτε σε συνδυασμό με κάποια άλλη τεχνική. Η τάση κατά την τοποθέτησή της είναι τόση ώστε να προκληθεί σταδιακή μετακίνηση του δοντιού, χωρίς καταστροφή του περιοδοντικού συνδέσμου. Η αλυσίδα τοποθετείται είτε σε ορθοδοντικά αγκύλια του εμπορίου ή σε ιδιοκατασκευές από φωτοπολυμεριζόμενη συνθετική ρητίνη και μεταλλικό ράμμα, μεταξύ του κυνόδοντα και συνήθως δύο συνενωμένων με ακρυλικό υλικό και μεταλλικό ράμμα δοντιών (Cai et al. 2015, Kim et al. 2015, Legendre & Stepaniuk 2008). Στην τεχνική αυτή απαιτείται κάθε 2-3 εβδομάδες αλλαγή της ελαστικής αλυσίδας, καθώς στο διάστημα αυτό χάνει την ελαστικότητά της. Για κάθε επανατοποθέτηση απαιτείται συνήθως τουλάχιστον ηρέμηση του ζώου ή/και γενική αναισθησία. Και στα δύο ζώα η μετακίνηση ήταν επιτυχής, στο ένα ζώο η ελαστική αλυσίδα έσπασε μετά τη 2^η τοποθέτησή της, όμως το μεσοδόντιο διάστημα ήταν ήδη επαρκές για την μετακίνηση του κυνόδοντα της κάτω γνάθου, οπότε αφαιρέθηκαν τα αγκύλια και δεν επανατοποθετήθηκε η αλυσίδα.

  Συμπερασματικά, η κατάλληλη ορθοδοντική τεχνική θα πρέπει να επιλέγεται μετά από ενδελεχή εξέταση της στοματικής κοιλότητας και της σύγκλεισης των οδοντικών φραγμών, ενώ θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη το μέγεθος του σκύλου, η ηλικία του και η δυνατότητα του ιδιοκτήτη να ακολουθήσει τις απαραίτητες οδηγίες για τη φροντίδα των ορθοδοντικών κατασκευών. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης, η μέθοδος η οποία οδήγησε σε όλα τα περιστατικά σε επιτυχή έκβαση ήταν η επέκταση της μύλης των κυνοδόντων, ενώ εμφάνισε ελάχιστες επιπλοκές. Παρόλα αυτά η μέθοδος εφαρμόστηκε μόνο σε μικρόσωμα ή μεσαίου μεγέθους και ηλικίας μικρότερης του ενός έτους ζώα και πιθανώς η επιλογή αυτή αύξησε τις πιθανότητες επιτυχίας της.

Σύγκρουση συμφερόντων
Οι συγγραφείς δηλώνουν ότι δεν υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων.

Υπεύθυνη αλληλογραφίας:
Λωρίδα Όλγα
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

 

Βιβλιογραφία

• Angel M (2016) Maxillary Canine Tooth Extraction for Class 2 Malocclusion in a Dog. J Vet Dent 33, 112-116.
• Bannon K, Baker L (2008) Cast metal bilateral telescoping inclined plane for malocclusion in a dog. J Vet Dent 25, 250–258.
• Cai Y, Yang X, He B, Yao J (2015) Finite element method analysis of the periodontal ligament in mandibular canine movement with transparent tooth correction treatment. BMC Oral Health 15, 106.
• Caiafa Α (2019) Base narrow (linguoverted) canine teeth: What is it and how do I treat it? https://mobilepetdentistry.com.au/wp-content/uploads/Base-narrow-linguoverted-canine-teeth.-What-is-it-and-how-do-I-treat-it.pdf.
• Furman R, Niemiec B (2013) Variation in acrylic inclined plane application. J Vet Dent 30, 161–166.
• Hong A, Qing-feng X, Hong-fei L, Zhi-hui M, Ai-qun A, Guo-ping L (2008) Rapid tooth movement through distraction osteogenesis of the periodontal ligament in dogs. Chin Med J 121, 455-462.
• Kim CG, Lee SY, Park HM (2015) Staged orthodontic movement of mesiolinguoversion of the mandibular canine tooth in a dog. J Am Anim Hosp Assoc 51, 49–55.
• Legendre L, Stepaniuk K (2008) Correction of maxillary canine tooth mesioversion in dogs. J Vet Dent 25, 216–221.
• Legendre LF (1994) Bilateral vital pulpotomies as a treatment of a class 2 malocclusion. Can Vet J 35, 583–585.
• Legendre LF (1994) Treatment of a malocclusion in a dog using both exodontic and orthodontic procedures. Can Vet J 35, 454–456.
• Legendre L, Reiter AM (2018) Management of dental, oral and maxillofacial developmental disorders In: BSAVA manual of Canine and Feline Dentistry and Oral Surgery. Reiter AM, Gracis M ed British Small Animal Veterinary Association. pp. 245-254.
• Luotonen N, Kuntsi-Vaattovaara H, Sarkiala-Kessel E, Junnila JJ, Laitinen-Vapaavuori O, Verstraete FJ (2014) Vital pulp therapy in dogs: 190 cases (2001-2011). J Am Vet Med Assoc 244, 449–459.
• Oakes AB, Beard GB (1992) Lingually displaced mandibular canine teeth: orthodontic treatment alternatives in the dog. J Vet Dent 9, 20–25.
• Pavlica Z, Cestnik V (1995) Management of lingually displaced mandibular canine teeth in five bull terrier dogs. J Vet Dent 12, 127–129.
• Peruga M, Piątkowski G, Kotowicz J, Lis J (2022) Orthodontic Treatment of Dogs during the Developmental Stage: Repositioning of Mandibular Canine Teeth with Intercurrent Mandibular Distoclusion. Vet Sci 9, 392.
• Storli SH, Menzies RA, Reiter AM (2018) Assessment of Temporary Crown Extensions to Correct Linguoverted Mandibular Canine Teeth in 72 Client-Owned Dogs (20122016). J Vet Dent35, 103–113.
• Surgeon TW (2005) Fundamentals of small animal orthodontics. Vet Clin North Am Small Anim Pract 35, 869–vi.
• Verhaert L (1999) A removable orthodontic device for the treatment of lingually displaced mandibular canine teeth in young dogs. J Vet Dent 16, 69–75.
• Villaman-Santacruz H, Torres-Rosas R, Acevedo-Mascarúa AE, Argueta-Figueroa L (2022) Root resorption factors associated with orthodontic treatment with fixed appliances: A systematic review and meta-analysis. Dent Med Probl 59, 437–450.